De pH-waarde laat zien, hoe zuur een vloeistof is. Mogelijke pH-waardes lopen uiteen van nul tot veertien. Bij een waarde van nul is iets extreem zuur (denk aan zwavelzuur of zoutzuur), een waarde van veertien betekent juist dat een vloeistof het tegenovergestelde van zuur is: basisch of alkalisch. Een voorbeeld van een extreem basische vloeistof is natriumhydroxide. Zuiver water, zoals regenwater, heeft een pH-waarde van ongeveer zeven. De pH-waarde speelt ook in de vijver een belangrijke rol.
Voor de vijver gebruik je de pH-waarde, om te meten hoeveel vrij koolzuur er in het vijverwater aanwezig is. Koolzuur is, zoals de naam al aangeeft, een zuur, dat in water kan worden opgelost. Koolzuur is hetzelfde als koolstofdioxide en CO2.
CO2 is een belangrijke voedingsbron voor de zuurstofplanten in de vijver. Zonder voldoende CO2 sterven de planten af. Door de pH-waarde van je vijver op te meten, kun je controleren of er voldoende vrij koolzuur in het vijverwater aanwezig is. In dit artikel gaan we dieper op deze principes in.
Dit is daarom een verdiepingsartikel. Het basisartikel waarin we de pH-waarde van de vijver bespreken, vind je via de link.
 |
Zuurstofplanten en koolstofdioxide
Zuurstofplanten zijn voor hun groei afhankelijk van voldoende koolstofdioxide (CO2) in het vijverwater. Wanneer er een gebrek aan CO2 in je vijver heerst, zal de plant daarom afsterven. Deze situatie kun je namelijk vergelijken met een zuurstoftekort voor mensen en dieren. Een voldoende hoog CO2-gehalte is dus noodzakelijk voor een goede groei van zuurstofplanten.
Zuurstofplanten kunnen in hun CO2-behoefte voorzien, door vrij koolzuur uit het vijverwater op te nemen. De bladeren van de plant kunnen het vrije koolzuur uit het water filteren.
CO2 kan echter ook op een andere manier in de vijver aanwezig zijn, namelijk in de vorm van gebonden koolzuur. Van gebonden koolzuur is sprake, als er een chemische verbinding is ontstaan tussen een minerale stof en koolzuur. Zo’n verbinding heet een carbonaat. Een voorbeeld van een carbonaat dat vaak in vijverwater voorkomt, is calciumcarbonaat (CaCO3). Zuurstofplanten kunnen ook deze gebonden koolzuur gebruiken voor hun groei. De planten hebben op die manier dus twee bronnen van koolzuur beschikbaar.
Voor wat betreft de pH-waarde is het van belang om te weten, dat vrij koolzuur het vijverwater zuurder maakt (verlaging van de pH-waarde), maar dat gebonden koolzuur geen invloed heeft op de pH-waarde. De hoeveelheid gebonden koolzuur kun je meten door de KH-waarde van de vijver te bepalen.
In de praktijk gebruiken zuurstofplanten beide bronnen van koolzuur voor hun groei.
CO2 in de vijver
CO2 in de vijver wordt gemaakt door micro-organismen. Dit zijn de bacteriën, schimmels en gisten in de vijverbodem of in het vijverfilter. De micro-organismen breken kleine afvaldeeltjes in het vijverwater af. Hierbij verbruiken ze zuurstof en geven ze tegelijkertijd CO2 aan het vijverwater af.
Het is van belang om in de gaten te houden, wat de wisselwerking is tussen de zuurstofplanten en de bacteriën in de vijver:
- Zuurstofplanten nemen CO2 op en produceren zuurstof;
- Micro-organismen nemen zuurstof op en produceren CO2.
De zuurstofplanten en bacteriën voorzien dus over en weer in elkaars behoefte. Wanneer deze samenwerking goed verloopt, groeien zowel de zuurstofplanten als de bacteriekolonie in de vijver en blijft het vijverwater helder. Is er echter een tekort aan CO2 of zuurstof, dan ontstaan er problemen in de vijver. De zuurstofplanten sterven dan af en de vijver wordt gevoelig voor algengroei.
 |
Waardoor stijgt en daalt de pH-waarde van de vijver?
Terug naar de pH-waarde! Hierboven zijn twee processen genoemd, die samen de pH-waarde van het vijverwater bepalen:
- Bacteriën in de vijver en het filter maken CO2 en geven dit aan het vijverwater af. Het gevolg hiervan is, dat de pH-waarde daalt.
- CO2 wordt uit het vijverwater opgenomen door de zuurstofplanten. Dit proces laat de pH-waarde van de vijver weer stijgen.
De tijdstippen waarop deze twee zaken plaatsvinden, zijn echter niet precies gelijk. Bacteriën maken het hele etmaal, dag en nacht, CO2 aan. Zuurstofplanten kunnen deze CO2 echter alleen opnemen tijdens de daglichtperiode. De planten hebben om te kunnen groeien namelijk zonlicht nodig.
Bij het opmeten van de pH-waarde moet je hiermee rekening houden. Tijdens de nacht zal de vijver geleidelijk aan zuurder worden (wel aanmaak van CO2, maar geen opname ervan). Tijdens de daglichtperiode zullen de zuurstofplanten de aanwezige CO2 sneller opnemen, dan dat de bacteriën het kunnen produceren. Het gevolg voor de pH-waarde is, dat deze ’s ochtends vroeg lager zal zijn dan in de avond. De vijver wordt gedurende de nacht dus zuurder en overdag basischer. Dit kun je terugzien, als je de pH-waarde van het vijverwater op een zonnige dag zowel ’s ochtends vroeg als ’s avonds opmeet. Bij de avondmeting moet dan een stijging van ongeveer een half tot anderhalf punt ten opzichte van de ochtendmeting te zien zijn.
Houd goed in de gaten, dat een toename van ongebonden CO2 leidt tot een daling van de pH-waarde van de vijver.
Optimale pH-waarde vijverwater
Wat is nu de optimale pH-waarde van vijverwater, of anders gezegd, bij welke pH-waarde bevat de vijver voldoende vrij koolzuur voor een goede groei van zuurstofplanten? Als vuistregel kun je aanhouden, dat de pH-waarde ’s ochtends vroeg tussen de zesenhalf en zeven moet liggen. Een meting in de avond moet een waarde van rond de acht laten zien. Belangrijker dan de gemeten waarde is echter, dat er een duidelijk verschil is tussen de twee metingen. Dit geeft namelijk aan, dat de twee belangrijke biologische processen in de vijver goed verlopen.
Daarnaast moet je goed in de gaten houden, dat je met de pH-waarde alleen de hoeveelheid vrij koolzuur in de vijver vaststelt. Zuurstofplanten kunnen echter ook het gebonden koolzuur gebruiken voor hun groei. De hoeveelheid gebonden koolzuur kun je vaststellen door de KH-waarde van het vijverwater op te meten. Met deze twee waarden kun je in onderstaande tabel controleren, of je vijver in totaal voldoende koolzuur bevat voor een goede groei van zuurstofplanten.
 |
De pH-waarde en KH-waarde van de vijver kun je snel en betrouwbaar meten met een druppeltestset. Zo’n testset bevat voldoende testvloeistof voor circa dertig metingen.
Te hoge pH-waarde vijver tegengaan
Wanneer de pH-waarde van de vijver voortdurend te hoog is, is dit een teken dat de biologische processen in de vijver niet goed verlopen. De micro-organismen maken te weinig CO2 aan, of er is sprake van groei van algen. Draadalgen en zweefalgen zijn lagere levensvormen dan zuurstofplanten, maar kunnen juist hierdoor heel snel al het koolzuur opnemen uit het vijverwater. Je ziet dan ook vaak, dat een vijver die last heeft van algengroei ook een erg hoge pH-waarde heeft.
Het heeft in deze situatie geen zin om de vijver te behandelen met een pH-verlagend middel. Deze middelen hebben als werkzame stof citroenzuur, azijnzuur of een ander zuur. Door zo’n middel aan de vijver toe te voegen, verlaag je wel de pH-waarde, er komt geen extra koolzuur beschikbaar in de vijver. Het resultaat is duur puur optisch en neemt niet het onderliggende probleem weg.
Hieronder staat uitgelegd wat je wél kunt doen als je vijver last heeft van een te hoge pH-waarde, slechte groei van zuurstofplanten of groei van algen. Via de links vind je gedetailleerdere informatie.
- Ga als eerste na of de waterhardheid (GH- en KH-waarde) voldoende hoog zijn. Zo niet, verhoog deze dan als eerste.
- Bestrijd de algen in de vijver met een algenbestrijder, zoals Draadalg-in-één of Zweefalg-in-één.
- Zorg dat het bacterieleven van de vijver in orde is. Dit kun je bijvoorbeeld doen, door een biologisch filter bij de vijver te plaatsen en dit te enten met het juiste type bacteriën. Ook toevoegen van bacteriën aan een vijver zonder filter kan hierbij helpen.
- Zorg dat er voldoende zuurstofplanten in de vijver staan.
Wanneer je een vijver met problemen op deze manier aanpakt, zal de pH-waarde van de vijver na verloop van tijd weer op het juiste niveau uitkomen.
 |
pH-waarde vijver: samenvatting en conclusie
In dit artikel hebben we in detail bekeken hoe je de pH-waarde van het vijverwater kunt gebruiken om te controleren of de biologische processen in de vijver goed verlopen. De belangrijkste zaken sommen we hieronder als conclusie nogmaals op:
- De pH-waarde is een maat om te bepalen hoe zuur/basisch een vloeistof is;
- Met de pH-waarde kun je bepalen wat de hoeveelheid vrij koolzuur (CO2) in je vijver is;
- CO2 is een noodzakelijke voedingsstof voor de zuurstofplanten in de vijver;
- CO2 kan in vrije en gebonden vorm in het vijverwater voorkomen;
- Een lage pH-waarde van de vijver betekent dat er veel vrij koolzuur in het vijverwater zit;
- De pH-waarde laat in combinatie met de KH-waarde zien, of er in totaal voldoende koolzuur (gebonden en vrij) voor de plantengroei in de vijver aanwezig is;
- Koolzuur wordt gemaakt door bacteriën, gisten en schimmels in de vijver en het biologisch vijverfilter;
- De pH-waarde van de vijver moet ’s ochtends lager zijn dan ’s avonds;
- Problemen in de vijver los je niet op door de pH-waarde te verlagen, maar door te zorgen dat de biologische processen in de vijver goed verlopen. Met de pH-waarde van de vijver kun je vervolgens controleren of dit gelukt is.