De waterhardheid van een vijver laat zien, hoeveel minerale zouten het vijverwater bevat. Voorbeelden van minerale zouten zijn kalk (calcium), magnesium, kalium en natrium. Deze stoffen zijn in kleine hoeveelheden oplosbaar in water. Hoe meer van deze minerale stoffen opgelost zijn in het vijverwater, des te hoger is de waterhardheid van de vijver. Minerale zouten kunnen op twee manieren voorkomen in het water: als losse moleculen, maar ook als carbonaat. Dit laatste is een chemische verbinding van een minerale stof met koolzuur.
De waterhardheid van het vijverwater kom je te weten, door de GH-waarde en de KH-waarde op te meten. De GH-waarde laat zien, hoeveel minerale stoffen er in totaal in het vijverwater zitten, dus zowel als losse moleculen als in de vorm van carbonaat. Met de KH-waarde meet je, hoeveel carbonaten er in de vijver zitten.
Dit is een verdiepingsartikel over waterhardheid. het basisartikel lees je op de pagina Vijverwater.
 |
Waarom is een hoge waterhardheid van de vijver nodig?
Een hoge waterhardheid is voor de vijver erg belangrijk. Maar waarom is dat eigenlijk zo? Dit heeft alles te maken met twee biologische processen, die zorgen voor helder water in de vijver. Het eerste is de groei van zuurstofplanten, het tweede proces is de groei van micro-organismen (bacteriën) in de vijver en het biologisch vijverfilter. We bespreken ze beide hierna.
Groei van zuurstofplanten
Zuurstofplanten hebben als kenmerk, dat ze bijna volledig onder water groeien. De plant moet al zijn voedingsstoffen dus volledig uit het vijverwater opnemen. Net als andere planten hebben zuurstofplanten voor hun groei drie soorten voedingsstoffen nodig.
- Koolstofdioxide (CO2)
- Minerale zouten
- Stikstofverbindingen
De hoeveelheid koolstofdioxide en minerale zouten hangen rechtstreeks samen met de waterhardheid van de vijver. Voor de zuurstofplant nuttige stikstofverbindingen worden door micro-organismen in de vijver en het filter aan het vijverwater afgegeven. Micro-organismen groeien het best in hard vijverwater, hier lees je verderop op deze pagina meer over.
Waterhardheid heeft dus alles te maken met de voeding van de zuurstofplanten. Wanneer het vijverwater onvoldoende hard is, zullen de zuurstofplanten te weinig voedingsstoffen krijgen en daardoor uiteindelijk afsterven. En in een vijver zonder groeiende zuurstofplanten zal al snel algengroei de kop opsteken. Algen hebben in principe dezelfde voedingsstoffen als zuurstofplanten nodig. Draadalgen en zweefalgen kunnen echter met veel kleinere hoeveelheden voedingsstoffen toe dan de zuurstofplanten en stellen dus lagere eisen voor hun groei.
Hoe groeien zuurstofplanten?
Om inzichtelijker te maken hoe de hoeveelheid minerale stoffen in het vijverwater een rol speelt bij de groei van zuurstofplanten, bekijken we deze groei in detail.
Zuurstofplanten hebben voor hun groei naast koolzuur, minerale zouten en stikstoffen ook zonlicht nodig. Met behulp van dit zonlicht kan de plant zijn voedingsstoffen uit het vijverwater opnemen. Hierbij vormt de plant bladgroen en geeft tegelijkertijd zuurstof aan het vijverwater af. Dit groeiproces heet fotosynthese.
Het bijzondere van zuurstofplanten is, dat ze de voedingsstoffen volledig met hun bladeren uit het vijverwater opnemen. De wortels van de plant dienen alleen voor verankering, niet om voedingsstoffen mee op te nemen.
Koolstofdioxide is een zeer belangrijke voedingsbron voor de zuurstofplanten in de vijver. Koolstofdioxide (CO2) kan op twee manieren in het vijverwater zitten: als in het water opgeloste losse CO2-moleculen of in de vorm van carbonaten, dus een chemische verbinding tussen een mineraal en CO2. Beide vormen zijn voor zuurstofplanten bruikbaar als voeding. De plant neemt het koolzuur op met speciale ‘grijpertjes’ op de blaadjes.
Stikstofverbindingen worden door nitrificerende bacteriën geproduceerd en aan het vijverwater afgegeven. Ook voor deze stikstofverbindingen geldt, dat een zuurstofplant ze met behulp van zijn bladeren opneemt uit het water.
Daarnaast neemt de zuurstofplant ook minerale stoffen uit het vijverwater op. Deze zogenaamde voedingszouten zijn noodzakelijk voor de groei van de plant. Nadat de zuurstofplant ze uit het water heeft opgenomen, gaan ze deel uitmaken van de plant.
Groei zuurstofplanten en waterhardheid
De waterhardheid van de vijver speelt dus een cruciale rol bij de groei van zuurstofplanten in de vijver. Wanneer de waterhardheid te laag is, kan de fotosynthese niet plaatsvinden. De plant maakt dan geen nieuwe bladeren en stengels meer aan en sterft vervolgens af.
 |
Bacteriën in de vijver en het vijverfilter
Bacteriën in de vijver en het vijverfilter hebben eveneens een belangrijke taak in de vijver. Ze produceren de voor de plantengroei noodzakelijke CO2 en stikstofverbindingen. Hoe dat precies in zijn werk gaat, bekijken we hieronder.
De vijverpomp pompt zuurstofrijk water uit de vijver naar het biologisch vijverfilter. In dit water zitten ook kleine organische afvaldeeltjes. De bacteriën in het filter breken deze afvaldeeltjes af. Bij dit proces wordt CO2 gevormd, en ook verschillende stikstofverbindingen.
Eerder zagen we al, dat dit geproduceerde CO2 belangrijk is voor de groei van zuurstofplanten. Hard water zorgt ervoor, dat de in het filter geproduceerde koolstof op een efficiënte manier naar de vijver terug getransporteerd kan worden. De geproduceerde CO2 hecht zich in het vijverfilter namelijk aan de minerale zouten in het vijverwater en vormt zo een carbonaat. Op deze manier wordt het koolzuur gebonden en kan het makkelijk uit het filter worden afgevoerd en terug naar de vijver stromen.
Wanneer het vijverwater te zacht is, kan het door de micro-organismen gemaakte CO2 niet goed aan het vijverwater worden afgegeven. Het langsstromende water kan in dat geval alleen wat vrij koolzuur (losse CO2-moleculen) opnemen. Het gevolg hiervan is, dat er minder CO2 beschikbaar is voor de zuurstofplanten. Daarnaast wordt in deze situatie het milieu waarin de bacteriën groeien, relatief zuur. Nitrificerende bacteriën kunnen hier niet goed tegen. De bacteriekolonie zal hierdoor klein blijven of zelfs deels afsterven.
Een hoge waterhardheid in de vijver zorgt samengevat dus ook voor een goede werking van het biologisch filter en de opname van koolzuur door het vijverwater.
GH-waarde en KH-waarde
Het regelmatig meten van de waterhardheid van de vijver is dus van groot belang. Door te controleren dat de waterhardheid hoog genoeg is, weet je dat de belangrijkste biologische processen in de vijver goed kunnen plaatsvinden. Bij het meten van de waterhardheid maak je gebruik van de GH-waarde en de KH-waarde.
GH-waarde
De GH-waarde geeft aan, wat de totale hoeveelheid minerale stoffen (gebonden en ongebonden) in het vijverwater is. Voor een goede plantengroei is een GH-waarde van minimaal zeven nodig. Bij deze waarde zit in elke liter vijverwater 0,13 gram minerale stoffen opgelost. Dit lijkt heel weinig, maar bedenk dat je bij de groei van zuurstofplanten moet denken in microgrammen en nanogrammen.
KH-waarde
De KH-waarde laat zien, wat de hoeveelheid carbonaten in het vijverwater is. Ook hier geldt, dat minimaal een waarde van zeven vereist is voor een goede groei van zuurstofplanten.
Je kunt de GH-waarde en KH-waarde opmeten met een druppeltestset. Zo’n set geeft een betrouwbaar meetresultaat en is voldoende voor ongeveer 30 metingen.
 |
Waterhardheid vijver op peil houden
In elke vijver loopt de waterhardheid geleidelijk terug. Het vijverwater wordt hierbij steeds zachter en dus steeds minder geschikt voor de groei van zuurstofplanten. De redenen voor deze daling zijn regenwater, opname van mineralen door zuurstofplanten en het neerslaan van minerale zouten in de vijver.
Neerslag – regenwater
Regen, sneeuw en hagel bestaan uit puur water (H2O). Dit water heeft een hardheid van nul, er zijn geen minerale stoffen in opgelost. Doordat er elk jaar vele honderden millimeters neerslag in je vijver vallen en dit zachte water zich mengt met het vijverwater, loopt de waterhardheid van je vijver voortdurend terug.
Opname minerale stoffen door zuurstofplanten
Zuurstofplanten verbruiken bij hun groei minerale stoffen. Bij hun groei nemen ze immers minerale voedingszouten uit het vijverwater op. Ook hierdoor daalt de waterhardheid van je vijver.
Neerslaan van minerale zouten
Niet alle aan de vijver toegevoegde minerale stoffen zullen in het vijverwater worden opgelost. Een deel van deze voedingszouten slaat neer en vormt een aanslag op het vijverfolie, maar ook op de bladeren van de zuurstofplanten. Dit laatste wordt veroorzaakt door opname van gebonden koolzuur door de plant. Het oorspronkelijk met het koolzuur gebonden mineraal slaat hierbij neer op de bladeren van de zuurstofplant. Vooral glanzend fonteinkruid (Potamogeton lucens) is hiervoor gevoelig.
Waterhardheid vijver op peil houden
Om te zorgen dat de groei van de zuurstofplanten en de micro-organismen in de vijver in orde blijft, is het dus noodzakelijk om af en toe de waterhardheid te verhogen. Hiervoor kun je twee soorten producten gebruiken: een langzaam werkende hardheidsverbeteraar zoals Mineral Clay of een snelwerkende hardheidsverbeteraar zoals GH-Extra en KH-Extra. Bij een langzaam werkend product duurt het langer voordat de waterhardheid stijgt, maar de werking houdt lang aan. Bij een snelwerkende product stijgt de waterhardheid direct na toedienen, maar het product is ook weer sneller uitgewerkt.
Er bestaan diverse producten om de waterhardheid van de vijver te verhogen of op peil te houden. Deze zijn onderverdeeld in langzaamwerkende producten (Mineral Clay) en snelwerkende producten (GH-Extra en KH-Extra). Bij een langzaamwerkende product start de werking na enkele weken, maar het effect houdt enkele maanden aan. Kortwerkende producten verhogen de waterhardheid direct, maar zijn ook sneller uitgewerkt.
Waterhardheid vijver: samenvatting en conclusie
In dit artikel hebben we in detail gekeken naar het belang van een goede waterhardheid in de vijver. De waterhardheid bepaal je door de GH-waarde en de KH-waarde van het vijverwater op te meten. Een voldoende hoge waterhardheid is een belangrijke voorwaarde voor de groei van zuurstofplanten en het effectief werken van het biologisch vijverfilter. Bij een te lage waterhardheid stagneert de groei van zuurstofplanten en micro-organismen en zal de vijver last krijgen van alggroei.
Omdat in elke vijver de waterhardheid geleidelijk terugloopt, is het van belang deze regelmatig te verhogen. Hiervoor zijn langzaamwerkende en snelwerkende middelen beschikbaar.