Waterhardheid vijver in detail

Waterhardheid vijver: wat houdt dit in?

Waterhardheid laat zien, hoeveel minerale zouten het vijverwater bevat. Voorbeelden van minerale zouten zijn kalk (calcium), magnesium, kalium en natrium. Deze stoffen zijn in kleine hoeveelheden oplosbaar in water. Hoe meer van deze minerale stoffen opgelost zijn in het vijverwater, des te hoger is de waterhardheid. Minerale zouten kunnen op twee manieren voorkomen in het water: als losse moleculen, maar ook als carbonaat. Dit laatste is een chemische verbinding van een minerale stof met koolzuur.

De waterhardheid van het vijverwater kom je te weten, door de GH-waarde en de KH-waarde op te meten. De GH-waarde laat zien, hoeveel minerale stoffen er in totaal in het vijverwater zitten, dus zowel als losse moleculen als in de vorm van carbonaat. Met de KH-waarde meet je, hoeveel carbonaten er in de vijver zitten.

Een goede waterhardheid in de vijver zorgt dat biologische processen goed kunnen plaatsvinden. De vijver blijft hierdoor helder. Waterhardheid zorgt voor groei van zuurstofplanten en de bacteriën in de vijver en het vijverfilter. Een vijver met een te lage waterhardheid krijgt problemen met de plantengroei en wordt gevoelig voor draadalgen en zweefalgen.

Waarom is hard vijverwater nodig?

Waterhardheid is voor de vijver erg belangrijk. Maar waarom is dat eigenlijk zo? Dit heeft alles te maken met twee biologische processen, die zorgen voor helder water in de vijver. Het eerste is de groei van zuurstofplanten, het tweede proces is de groei van micro-organismen (bacteriën) in de vijver en het biologisch vijverfilter. We bespreken ze beide hierna:

Groei van zuurstofplanten
Zuurstofplanten hebben als kenmerk, dat ze bijna volledig onder water groeien. De plant is voor zijn voedingsstoffen dus afhankelijk van wat er in het vijverwater zit opgenomen. Net als andere planten hebben zuurstofplanten voor hun groei drie soorten voedingsstoffen nodig:

De hoeveelheid koolzuur en minerale zouten hangen rechtstreeks samen met de waterhardheid van de vijver. Voor de zuurstofplant nuttige stikstoffen worden door micro-organismen in de vijver en het filter aan het vijverwater afgegeven. Micro-organismen groeien het best in hard vijverwater, hier lees je verderop op deze pagina meer over.

Waterhardheid heeft dus alles te maken met de voedselvoorziening van de zuurstofplanten. Wanneer het vijverwater onvoldoende hard is, zullen de zuurstofplanten te weinig voedingsstoffen krijgen en uiteindelijk afsterven. En in een vijver zonder groeiende zuurstofplanten zal al snel algengroei de kop opsteken. Algen hebben in principe dezelfde voedingsstoffen als zuurstofplanten nodig. Draadalgen en zweefalgen kunnen echter met veel kleinere hoeveelheden voedingsstoffen toe dan de zuurstofplanten en stellen dus lagere eisen voor hun groei.

Hoe groeien zuurstofplanten?

Om inzichtelijker te maken hoe de hoeveelheid minerale stoffen in het vijverwater een rol speelt bij de groei van zuurstofplanten, bekijken we deze groei in detail.

Zuurstofplanten hebben voor hun groei naast koolzuur, minerale zouten en stikstoffen zonlicht nodig. Onder invloed van dit zonlicht kan de plant voedingsstoffen stoffen uit het vijverwater opnemen. Hierbij vormt de plant bladgroen en geeft tegelijkertijd zuurstof aan het vijverwater af. Dit groeiproces wordt de fotosynthese genoemd.

Het bijzondere van zuurstofplanten is, dat ze de voedingsstoffen grotendeels met hun bladeren uit het vijverwater opnemen. De wortels van de plant dienen alleen voor verankering, niet om voedingsstoffen mee op te nemen.

Koolzuur is een zeer belangrijke voedingsbron voor de zuurstofplanten in de vijver. Koolzuur (ofwel CO2) kan op twee manieren in het vijverwater zitten: als in het water opgeloste losse koolzuurmoleculen of in de vorm van carbonaten, dus een chemische verbinding tussen een mineraal en koolzuur. Beide vormen zijn voor zuurstofplanten bruikbaar als voeding. De plant neemt het koolzuur op met speciale ‘grijpertjes’ op de blaadjes.

Stikstofverbindingen worden door nitrificerende bacteriën geproduceerd en aan het vijverwater afgegeven. Ook deze stikstofverbindingen neemt een zuurstofplant met behulp van zijn bladeren op uit het water.

Daarnaast neemt de zuurstofplant ook minerale stoffen uit het vijverwater op. Deze zogenaamde voedingszouten zijn noodzakelijk voor de groei van de plant.

De waterhardheid speelt dus een cruciale rol bij de groei van zuurstofplanten in de vijver. Wanneer de waterhardheid te laag is, kan de fotosynthese niet plaatsvinden. De plant maakt dan geen nieuwe bladeren en stengels aan en sterft af.

Fotosynthese in de vijver in beeld gebracht. De zuurstofplanten nemen onder invloed van zonlicht voedingstoffen op uit het water. Deze voedingsstoffen bestaan uit stikstofverbindingen, koolzuur (CO2) en minerale voedingszouten. De plant vormt hiermee bladgroen en geeft gelijktijdig zuurstof aan het vijverwater af. Deze zuurstof is op de foto te zien als kleine gasbelletjes.

Bacteriën in de vijver en het vijverfilter

Bacteriën in de vijver en het vijverfilter hebben eveneens een belangrijke taak in de vijver. Ze produceren de voor de plantengroei noodzakelijke stikstofverbindingen en koolzuur. Hoe dat precies in zijn werk gaat, bekijken we hieronder.

Zuurstofrijk water uit de vijver wordt naar het biologisch vijverfilter gepompt. In dit water zitten ook kleine organische afvaldeeltjes. De bacteriën in het filter breken deze afvaldeeltjes af. Bij dit proces wordt koolzuur gevormd, en ook verschillende stikstofverbindingen.

Eerder zagen we al, dat dit geproduceerde koolzuur belangrijk is voor de groei van zuurstofplanten. Hard water zorgt ervoor, dat de in het filter geproduceerde koolstof op een efficiënte manier naar de vijver terug getransporteerd kan worden. Het koolzuur hecht zich in het vijverfilter hierbij aan minerale zouten in het vijverwater en vormt zo een carbonaat. Op deze manier wordt het koolzuur gebonden en kan het makkelijk uit het filter worden afgevoerd en terug naar de vijver worden getransporteerd.

Wanneer het vijverwater te zacht is, kan het door de micro-organismen gemaakte koolzuur niet goed aan het vijverwater worden afgegeven. Het langsstromende water kan in dat geval alleen wat vrij koolzuur (losse koolzuurmoleculen) opnemen. Het gevolg hiervan is, dat er minder koolzuur beschikbaar is voor de zuurstofplanten. Daarnaast wordt in deze situatie het milieu waarin de bacteriën groeien, relatief zuur. Nitrificerende bacteriën kunnen hier niet goed tegen. De bacteriekolonie zal hierdoor klein blijven of zelfs deels afsterven.

Een hoge waterhardheid zorgt dus voor een goede werking van het biologisch filter en de opname van koolzuur door het vijverwater.

GH-waarde en KH-waarde: hoe hoog?

Het regelmatig bepalen van de waterhardheid van de vijver is dus van groot belang. Door vast te stellen dat de waterhardheid hoog genoeg is, weet je dat de belangrijkste biologische processen in de vijver goed kunnen plaatsvinden. Bij het bepalen van de waterhardheid maak je gebruik van de GH-waarde en de KH-waarde.

GH-waarde
De GH-waarde geeft aan, wat de totale hoeveelheid minerale stoffen (gebonden en ongebonden) in het vijverwater is. Voor een goede plantengroei is een GH-waarde van minimaal zeven nodig.

KH-waarde
De KH-waarde laat zien, wat de hoeveelheid carbonaten in het vijverwater is. Ook hier geldt, dat minimaal een waarde van zeven vereist is voor een goede groei van zuurstofplanten.

Je kunt de GH-waarde en KH-waarde opmeten met een druppeltestset. Zo’n set geeft een betrouwbaar meetresultaat en is voldoende voor circa 50 metingen.

Met een druppeltestset kun je op eenvoudige wijze een betrouwbare meting van de waterhardheid van de vijver uitvoeren. De testset bevat voldoende testvloeistof voor circa 50 metingen.

Waterhardheid op peil houden

In elke vijver loopt de waterhardheid geleidelijk terug. Het vijverwater wordt hierbij steeds zachter en dus steeds minder geschikt voor de groei van zuurstofplanten. De redenen voor deze daling zijn achtereenvolgens:

Neerslag
Regen, sneeuw en hagel bestaan uit puur water (H2O). Dit heeft een hardheid van nul. Doordat er elk jaar vele honderden millimeters neerslag is de vijver vallen en deze zich mengen met het vijverwater, loopt de waterhardheid van de vijver voortdurend terug.

Opname minerale stoffen door zuurstofplanten
Zuurstofplanten verbruiken bij hun groei minerale stoffen. Ook hierdoor daalt de waterhardheid van de vijver.

Neerslaan van minerale stoffen
Niet alle aan de vijver toegevoegde minerale stoffen zullen in het vijverwater worden opgelost. Een deel van deze voedingszouten slaat neer en vormt een aanslag op het vijverfolie, maar ook op de bladeren van de zuurstofplanten. Dit laatste wordt veroorzaakt door opname van gebonden koolzuur door de plant. Het oorspronkelijk met het koolzuur gebonden mineraal slaat hierbij neer op de bladeren van de zuurstofplant. Vooral glanzend fonteinkruid (Potamogeton lucens) is hiervoor gevoelig.

Om de groei van de zuurstofplanten en de micro-organismen in de vijver te waarborgen, is het dus noodzakelijk om af en toe de waterhardheid te verhogen. Hiervoor kun je twee soorten producten gebruiken: een langzaamwerkende hardheidsverbeteraar zoals Mineral Clay of een snelwerkende hardheidsverbeteraar zoals GH-Extra en KH-Extra. Bij een langzaamwerkend product duurt het langer voordat de waterhardheid stijgt, maar de werking houdt lang aan. Bij een snelwerkende product stijgt de waterhardheid direct na toedienen, maar het product is ook weer sneller uitgewerkt.

Er bestaan diverse producten om de waterhardheid van de vijver te verhogen of op peil te houden. Deze zijn onderverdeeld in langzaamwerkende producten (Mineral Clay) en snelwerkende producten (GH-Extra en KH-Extra). Bij een langzaamwerkende product start de werking na enkele weken, maar het effect houdt enkele maanden aan. Kortwerkende producten verhogen de waterhardheid direct, maar zijn sneller uitgewerkt.

Waterhardheid vijver: samenvatting en conclusie

In dit artikel hebben we in detail gekeken naar het belang van een goede waterhardheid in de vijver. Waterhardheid wordt gemeten met de GH-waarde en de KH-waarde. Een voldoende hoge waterhardheid is een belangrijke voorwaarde voor de groei van zuurstofplanten en het effectief werken van het biologisch vijverfilter. Bij een te lage waterhardheid stagneert de groei van zuurstofplanten en micro-organismen en zal de vijver last krijgen van alggroei.

Omdat in elke vijver de waterhardheid geleidelijk terugloopt, is het noodzakelijk deze periodiek te verhogen. Hiervoor zijn langzaamwerkende en snelwerkende middelen beschikbaar.